Manaki Kardeşler: Osmanlı’da İlk Sinema Denemeleri | 2024

Osmanlı’daki ilk sinema denemeleri o zamanlar yönetimi altında olan Makedonya topraklarında Manaki Kardeşler tarafından başladı. Bu denemeleri yapan isimler ise çekilen ilk Türk Filminin de yönetmeni kabul edilen Manaki Kardeşler’di. Büyük kardeş Yanaki 1878 yılında, küçük kardeş Milton ise 1882 yılında dünyaya geldi. Her iki kardeşin doğum yeri de Manastır eyaletinin Avdella kentiydi. O zamanlar Makedonya Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılma dönemindeki karmaşanın etkilerini yaşıyordu.

Sinema onlar için bir tutkuydu. Bunu daha çocuk yaşlarda açığa çıkardılar.

Özellikle 1908 yılında ihtilal yapıp Sultan 2. Abdülhamit’i tahtan indirecek olan İttihat ve Terakki Partisi’nin en organik oluşumları bu topraklarda ortaya çıkıyordu. Manaki Kardeşler, uzun yıllar bölgede fotoğrafçılık yaptılar. Manastır’da bir de stüdyoları vardı. Stüdyolarının ismi ise ‘Fotoğraf Galerisi’ydi. Balkan kültürünün bütün dokularını fotoğraflarına geçirirken diğer taraftan ise Avrupa’da yeni yeni çıkan video kamera aletinin söylentilerine dikkat ediyorlardı.

Manaki Kardeşler, fotoğrafçılıktan kazandıkları parayı yeni bir piyasaya yatırmayı düşündüler. Uzun süren düşüncelerinin sonunda Batı Avrupa’dan duydukları video kamerayı satın almaya karar verdiler. Daha sonrasında Londra’ya gidip kamerayı aldılar. Aldıkları bu ilk kameranın markası ise Bioscop 300’dü.

Manaki Kardeşler Kimdir?

Bu iki kardeş, memleketleri Manastır’da ilk çekimlerini yapmaya başladı. Özellikle Balkan topraklarındaki düğün, etnik kıyafetler, adetler, cenazeler, folklor oyunları ve siyasi olaylara değindiler. Birer Osmanlı vatandaşı olan Manaki Kardeşler’in çektikleri bu görüntüler Osmanlı’nın yılarca hüküm sürdüğü Balkan topraklarındaki etkisinin de bir delili niteliğindedir. Türk ve Balkan kültürü arasındaki uyum, benzerlikler ve farklılıklar çektikleri filmlerde açıkça görünmektedir.

Yanaki ve Milton Manaki, sinema tarihinin öncülerinden kabul edilirler. 1905 yılında, Sultan II. Abdülhamid’in tahtı sırasında Osmanlı İmparatorluğu’nun bir parçası olan Manastır’da, kendilerine ait olan bir dükkanı stüdyoya dönüştürerek sinema kariyerlerine başladılar. Manaki Kardeşler, Makedonya’nın ve Balkanların ilk sinema operatörleri ve sinema yapımcılarıdır.

Manaki Kardeşler’in çalışmaları, o dönemde Balkanlar’da yaşanan sosyal ve kültürel değişimleri belgelemesiyle önemlidir. Ayrıca, Osmanlı İmparatorluğu döneminde çekilen en eski belgesel filmleri çeken kişiler olarak da bilinirler.

Manaki Kardeşler’in eserleri günümüze ulaşan önemli bir sinema arşivi oluşturmuştur ve Balkan sinemasının temellerine katkıda bulunmuşlardır.

Manaki Kardeşler’in Selanik’te çekilen ve Yugoslav arşivlerinde olan bir filmlerinin ise Türkiye açısından anlamı oldukça farklıdır. Manaki Kardeşler, bu filmleriyle Selanik şehrindeki okullardaki öğretmen, öğrenciler ve ders işleme anları kamera almıştır. Çekilen bu filmdeki görüntüler Mustafa Kemal Atatürk’ün ilk öğrenimini aldığı Selanik şehri ve okulları hakkında önemli bilgiler vermektedir.

Ulah kökenli bu kardeşlerin Türkiye açısından önemi büyük filmlerinden biri ise Sultan 5. Mehmet Reşad’ın Manastır ziyaretiydi. Sultan Mehmet Reşad’ın Manastır’a geleceğini duyan Manaki Kardeşler, bu ziyaretin bütün evrelerini kameraya almak için gerekli mercilerden izin almışlardı. Aldıkları izin ile birlikte Sultan Mehmet Reşad’ın vapurla Manastır’a geldiği ânı, sokaklarda gezinmesini ve şehir tarafından tertip edilen karşılama törenini kameraya aldılar.

Bu kardeşler, Makedoya’nın Osmanlı topraklarından ayrıldığı tarih olan 1912 yılından sonra da film çekimlerine devam etti. Çektikleri siyasi filmlerin dışında Manastır’daki Osmanlı vatandaşlarının sosyal hayatlarını çektikleri “Pazar ve Kasaplar” ve “Panayırlar” isimli kısa filmlerinin sosyolojik açıdan günümüzde dahi önemli bir kanıt olarak durmaktadır.

Manaki Kardeşler, 1950 yılında filmlerini Sovyetler yönetimi altındaki Yugoslavya Devleti’nin arşivine armağan etti. Milton Manaki 1954 yıllında Selanik’te, Yanaki Manaki ise 1964 yılında çekimlere başladıkları Manastır’da dünyaya gözlerini yumdu. Kameraya aldıkları eserler, günümüzde Unesco mirası altındadır.

Hazırlayan: Osman İlhan

İlginizi çekebilir: Karşıyaka Sahafları